HISTORIA E CRONOLOXIA DA FORTIFICACIÓN E CASTELO DAS COVAS DE DONA URRACA, SALVATERRA DE MIÑO.

Antes do século X.

Posiblemente fose un núcleo co nome latinizado de Lazoiro, que controlaba unha importante ruta secundaria e seu comercio no paso do Río Miño.

Século X

No ano 991 aparece nunha doación do rei Vermudo III a mitra compostelá, nela doa unha pequena vila posiblemente cun pequeno castelo chamada Lazoiro, xunto o Val de Salvaterra (que sería no futuro un condado, que daría nome a actual bisbarra).

Século XII

E de supor que no século XI o núcleo e territorio ten prosperidade, pero cobra verdadeiro protagonismo nas luitas pola independenza de Portugal.

                                                                         

Na praza e castelo, xuntaron forzas no ano 1121 a raiña dona Urraca máis o enerxético e ambicioso bispo de Compostela Diego Xelmírez, do que as malas linguas dicían que era amante desta raíña, todo para ir a fronte contra a prima da raíña, Tereixa de Portugal, que pretendía a independenza do condado Portucalense.

Ambos cruzaron o Miño e derrotaron a Tereixa na batalla de San Mamede, freando así a independenza, inda que esta sería máis tarde conseguida polo fillo desta, Alfonso Henriques.

Neste período posiblemente Dona Urraca reside un tempo no lugar, dando nome popular o castelo “as Covas de Dona Urraca”. Tamén neste tempo e cando seguramente se forxan lendas como a do Pozo de Dona Urraca, o cal din que esta baixo as covas e ten un pasadizo que leva baixo o Miño até a vila fronteiriza de Monção.

Século XIII

Durante este século, o rei Alfonso IX favoreceu a formación desta vila para protexela dos abusos dos señores feudais locais, inda que se descoñece se chegou recibir fueros, pero si e un dato da importanza da praza.

Século XIV

Pola súa estratéxica situación como vixía e paso sobre o río Miño, voltou ser escenario de luitas co veciño reino de Portugal.                                                                                            

No ano 1337 e tomada o igual que outras prazas e vilas fronteirizas polo rei portugués Alfonso IV, sendo liberada por o rei Xoán I anos despois aproveitando as crises monárquicas do reino portugués. Despois da reconquista e entregada a familia nobiliaria dos Sarmiento, que máis tarde se emparentaran cos Soutomaior, pertencendo a esta familia emparentada a fortaleza até principios do século XX.

Século XV

Este foi un século moi bélico e cheo de conflitos, do que tampouco se librou, tendo lugar na praza e castelo sucesos de personaxes importantes da época como Pedro Madruga de Soutomaior, o cal pertencía o lugar.

No castelo, tivo o Madruga cautivos a García Sarmiento e Fernán Camba. No ano 1479, é cercada por tropas do bispo Fonseca de Compostela máis o conde de Monterrei, inimigos do Soutomaior os cales conseguen conquistala e liberar os cautivos. Deste feito inda se conserva un cantar popular.

“Salvaterra, Salvaterra                                                                                                                      Onde estiven en prisións,                                                                                                                      Non te chaman Salvaterra                                                                                                                             Que te chaman salva-homes.”

                                  

Tamén e a finais deste século muda de forma definitiva seu nome a Salvaterra, chegando os nosos dias e deixando o de Lazoiro no seu rico pasado.

Século XVII

Este e un século moi importante e convulso para a praza, o rei Felipe III concede a Diego Sarmiento de Soutomaior o titulo de Conde de Salvaterra, nacendo así “O Condado”.

A partir de mediados de século, coa restauración do reino de Portugal, revívese as guerras de fronteira estando Salvaterra en primeira liña.   

                                                                                                                                                                    O conde García Sarmiento de Soutomaior e Salvaterra deixa a fortaleza o mando do portugués Gregorio Lopés de Puja, o cal tras voltar a proclamación do reino de Portugal traizoa a seu señor e chama as tropas de João Rodrigo de Vasconcelos e Sousa, conde de Castel-Melhor (Portugal). Este ocupa a praza e fortaleza ca pouca resistenza dos veciños, pasando así a pertencer o reino de Portugal, corría o 15 de agosto do 1643.

Os portugueses reforman e reforzan a fortaleza facendo destas practicamente inexpugnables, comeza así unha luita case interminable pola súa reconquista.                                                                              A monarquía Hispánica xunto coa Xunta de Guerra do reino da Galiza deciden construír tres novas forticacións nos redores de Salvaterra para cercala, nace así o castelo de Santiago de Aitona, a fortaleza de Fillaboa e a atalaia de San Pablo de Porto.

 O pouco de levantalas, a de Fillaboa e San Pablo de Porto son destruídas por 2000 infantes e 50 xinetes portugueses nunha táctica e audaz ofensiva, pero rapidamente voltan ser levantadas despois da retirada dese continxente. Pasan os anos e pouco se avanza, até que se intenta por en marcha unha ambiciosa ofensiva clave, cruzar o Miño e intentar tomar as prazas portuguesas de Monção e Lapela, as cales eran a cabeza de ponte da outra ribeira por onde se subministraba e reforzaba Salvaterra.                                                                                                                                                                             A ofensiva sobre Monção e cuberta con fogo de artilleria dende o castelo de Aitona. Despois da caída de Lapela e un duro cerco a Monção, esta cae o 7 de febreiro do 1659. Salvaterra seguía en poder portugués, pero agora súa sorte estaba botada, pois soa e rodeada capitula e se rende dez dias despois da toma de Monção, sendo entregada o Marqués de Viana, era o día 17 de febreiro do 1659.

Foron 16 anos de luitas e sucesos estando a fortificación e praza en mans portuguesas, de volta a mans galegas, a Xunta de Guerra decide derribar as fortalezas de Fillaboa e Aitona, pois agora pasan a ser un perigo estratéxico nos redores de Salvaterra. Si deciden ter inda en pe a de San Pablo de Porto.

Século XX

Neste século nos anos vinte pasa a pertencer o concello de Salvaterra de Miño, e no 1949 e declarado ben de interés cultural. Neste período sufre un grande deterioro e mala restauración.

Na actualidade ben sendo un conxunto de explanadas intra muros para festas e eventos, con parte do pouco patrimonio que queda mal restaurado o estilo moderno e outro tanto a caer, apuntalado e marxinado sendo edificacións históricas e publicas, con mesturas de diferentes pavimentos incluído o asfalto, todo o contrario e sendo un mal exemplo da conservación dun núcleo histórico tan importante, o contrario do que se merece tanta historia.

Neste momento, inverteuse na Casa do Conde con fondos FEDER europeos case 200.000 euros para facer un museo Casa do Viño, o cal esta rematado dende fai anos pero inda nunca se inaugurou sequera, inda que na súa porta pon ben claro Casa do Viño e a inversión.

Pero a cousa non se queda aquí, senón que agora queren facer un Museo do Viño 2 (sen inaugurar o primeiro) no que queda do histórico castelo das Covas de Dona Urraca, o cal ten un uso popular para a veciñanza e se fan exposición, mostras, e até casamentos ou xuntanzas familiares. Non estou en contra dos museos, pero con tanta historia contada aquí, que pinta un museo do Viño “2” nas Covas? Para que tirar máis cartos tendo un sen uso, tendo o patrimonio dos redores a caer ou unha inversión 0 en recordo da rica historia de Salvaterra e seus moradores.

Cada un que faga a reflexión que queira agora, pero Salvaterra e dos poucos exemplos galegos que nos quedan de vila amurallada polos conflitos de fronteira con Portugal, polo que consciencia co que se queira facer e deixar de futuro.